Yerebatan Sarnıcı

Sultanahmet ile Ayasofya'nın yanı başındayız. Bu bölge Bizans dönemindeki kentin anıtsal çekirdeğiydi. Büyük kamusal yapıların bulunduğu bir alandı. Yerebatan sarnıcı bir imparatorluk projesidir. Tarihi yarımadada 158 sarnıç vardır. Şu anda İstanbul'daki birçok sarnıcın ismini kimin tarafından yapıldığını bilmiyoruz. Yerebatan sarnıcının imparator Justinianus tarafından M.S 540' larda büyük saray ve çevresindeki kamusal yapıların su ihtiyacını karşılamak için inşa ettirildiği bilinmektedir.

Tarihi yarımadada 158 sarnıç vardır. İstanbul'a bu kadar çok sarnıç inşa edilmesinin sebebi tarih boyunca en çok kuşatılan kent olmasından kaynaklanır. Sarnıçlar sayesinde şehir kendini kuşatmaya hazırlaması ve korumasıdır. Bunun nedeni kuşatma olduğunda şehrin su kaynaklarının kesilmesidir. Sarnıçlar açık ve kapalı sarnıç olarak ikiye ayrılır. Açık sarnıçlar daha çok tarım ve endüstriyel işler için kullanılır. Kapalı sarnıçlar ise şehrin su ihtiyacını gidermek için kullanılır. Esasen İstanbul'un Trakya'dan gelen bir isale hattı vardır .Bu hattın Yerebatan sarnıcıyla bağlantılı olma ihtimali vardır ama bunu kesin olarak bilemiyoruz. Daha evvel 2 yy da Hadriyanus döneminde yapılan bir isale hattı var yine bu hattın Yerebatanı beslediği düşünülüyor ama yine kesin bir veri mevcut değildir.

Yerebatan sarnıcından içeri girdiğimizde 52 basamaklı taş bir merdivenlerden sarnıca bir tepeden bakalım. İlk olarak baktığımızda kemerler ve o kemerlerin sudaki yansımalarını fark ediyoruz. Burada daha önce Stoa Bazilikası diye bir yapı varmış. Bu nedenle Yerebatan sarnıcına Bazilika sanıcıda denir. Şimdi merdivenlerden yavaşça aşağıya doğru inerek sarnıcı inceleyelim. Yerebatan sarnıcı her biri 9 metre yüksekliğinde olan 336 sütunla taşınan tonozlu bir sisteme sahiptir. Bu sütunlar bu dev yapıyı ayakta tutmaktadır. Bu sütunlar devşirme sütunlardır hepsi farklı yapılardan bu sarnıca getirilmiştir.

Sütun başlıklarının üzerinde kirişler vardır. Eskiden bu kirşiler ahşap malzememmiş şu anda metal malzeme ile birbirlerine bağlanmışlardır. Bu kirişlere gergi kirişi denir. Olası bir sismik harekette yapının üniform olarak sallanmasını sağlar. Bu kirişler bölgesel olarak çökmelerin önüne geçer.

Sütun başlıklarına bakacak olursak bu sütun başlıkları buraya özgü yapılmıştır. Yetmediği yerlerde korik sutün başlığı kullanılmıştır. Sarnıç yapıları bize Bizans mimarisini anlamak için güzel örnekler teşkil etmektedir. Sarnıca dikkatli baktığımızda 4 taşıyıcının üzerine kare bir alan oluşturur. Bu taşıyıcıların üzerine tonoz gelir ve bunları yan yana ekleyerek ve beden duvarları ile çerçeveleyerek bir sistem oluşur. Kilise mimarisinin temelinde de bu sistem vardır.

Yerebatan sarnıcı son restorasyonundan önce 1987 yılında bir restorasyon geçirmiştir. Son restorasyonu sırasında çok sayıda çimento ve balçık çıkartılmıştır ve yapı 50 cm. aşağıya doğru kazılmıştır. Şu anda 1500 yıl öncesinin orijinal döşemeleri ilk defa görülmektedir. Sütunların bir kısmının üzeri çimento ile kaplıydı bu çimentolar da kazınmıştır.

Sarnıç şu anda 'Karanlığın Işığı' adlı bir sergiye ev sahipliği yapmaktadır. Bu sergi 6 ayda bir değişecek ve yerine yeni temalı bir sergi gelecektir. Çağdaş sanatla Yerebatan sarnıcının birleşmesi, sarnıcı gezenlere gerçekten olağanüstü bir manzara sunmaktadır.

Sarnıçta duvarlar 5 metre kalınlığındadır. Zamanında Yerebatan sarnıcı içerisinde 80 bin ton su bulundururmuş. Bu suyun yaratacağı basınç yüzünden duvarlar zarar görmesin ve çatlamasın diye bu şekilde yapılmıştır.

Sarnıçta dolaşırken ağlayan sütuna bir göz atalım. Ağlayan sütuna bakılınca üzerindeki motifler göz yaşlarına benziyor. Sanılanın aksine bu motifler bir ağaç gövdesini temsil eder. Üzerindeki desenler ise ağacın budaklarıdır. Geç antik çağda (5 yy) stilize bir ağaç gövdesidir.

Yerebatan sarnıcında yürümeye devam ediyoruz. Birçok kişinin önünde toplaştığı Medusa heykellerini anlatmadan önce kısaca Medusa'nın hikayesini anlatalım. Medusa dünyalar güzeli bir kızdır ve Perseusa aşıktır. Mitolojide ne kadar bilgelik tanrıçası diye geçse de Athena'da aşıktır Perseusa. Athena Medusa'yı çok kıskanır ve güzeller güzeli Medusa'nın saçlarını yılanlara çevirir ve kim Medusaya bakarsa taş olur. Taş olmaktan korkan Perseus; Athena'nın kalkanını ödünç alıp kalkanın üzerine ayna koyup kalkanı Medusa'ya doğru tutuyor. Medusa kendini gördüğü için taşlaşıyor. Perseus bir çok savaşı Medusa'nın kestiği başını elinde tutarak kazanmıştır.

İki tane Medusa görüyoruz bir tanesi yan duruyor diğeri ters duruyor. 1987' de yapılan restorasyondan önce buralar balçıkla kaplıydı ve restorasyonda balçıklar temizlenince Medusalar tesadüfen bulunmuştur. Peki bu Medusalar neden bu şekilde yerleştirilmiş olabilir? Bu soru hakkında net bir bilgiye sahip değiliz. Bir seçenek olarak sarnıcın son kısmı burasıydı artık uzun sütun kalmamıştı ve kısa olan sütunlara platform lazımdı. Bu nedenle Medusaları koymuş olabilirler. Zaten sarnıç tepesine kadar su ile dolu olduğu için sütunların altına koyulan Medusalar kimse tarafından görülmeyecektir.

Yan şekilde duran Medusaya dikkatlice baktığımızda Medusa ve sütun arasında arasında bir katman dikkatinizi çekecek. Yan duran Medusanın ve üzerine konan Roma bedesteni 10 cm eksik olduğu için Medusanın üzerinde horasan harcı koyulmuştur. Horosan harcı mermerden daha kuvvetli bir harçtır. İçerisinde kireç, dere kumu ve dövülmüş tuğla kırığı vardır. Geç mukavemet kazanır ama uzun süre aktifliğini korur. Güçlü bir harçtır.

Medusalara da baktıktan sonra aynı yolu takip edip Yerebatan sarnıcının çıkış istikametine doğru ilerliyoruz. Yerebatan Sarnıcı haftanın her günü ziyarete açıktır. Ziyaret Saatleri 09.00 – 22.00 arasındadır. Yerebatan Sarnıcı Kültür Bakanlığı’na bağlı olmadığı için Müze Kart geçmez. Bilet fiyatları ise şu şekildedir: Yerli Ziyaretçi: 50 TL, Yabancı (turist) Ziyaretçi: 300 TL, Öğrenci – Öğretmen: 20 TL. Bilet almak için sıra beklemek istemiyorsanız online bilet alıp Yerebatan sarnıcını gezebilirsiniz.